Барааны тайлбар:

МЗЭ-ийн шагналт зохиолч С.Батжаргалын Хөх Илдний Нууц өгүүллэгийн түүвэр бүтээл.
ДЭЖИДМАА
/Өгүүллэг/
Дэжидмаа хүүхэн дэрийж хатаад мод шиг болсон хөхүүрээ чингэлэгний ёроолоос гаргах гэж цаг хэртэй ноцолдоод чадсангүй. Тэр аргаа барж, сөхрөн суугаад:
-Ээ чааваас. Ямар хэцүү юм бэ? Чи намайг яаж амьдар гээд орхиод явсан хүн бэ? Иймхэн юм хүчрэхгүй, би одоо яах юм бэ? Энэ хорвоог яаж барах билээ? гэж хэлээд цурхиран уйлав.
Тэр аминдаа хаваржаа руугаа нүүх бэлтгэлээ хийж байгаа царай нь тэр. Урьд нь иймэрхүү ажлыг эр нөхөр нь хийчихдэг байсан болохоор Дэжидмаа үнэндээ хаваржаа өөд нүүхэд яг юу юу авч явахыг ч мэдэхгүй байлаа. Ямартай ч хөхүүрээ авч явах нь тодорхой гэж бодоод авах гэж ноцолдоод ийнхүү хүчин мөхөсдөв.
Нэг насных нь хань түүнийг орхин үүрд одоод хоёр сар шахам болж байгаа билээ. Арван наймтай байхдаа цэргээс дөнгөж халагдаж ирсэн түүнтэйгээ хуримаа хийж гэрлэсэн нь саяхан мэт санагдавч нэг л мэдэхэд хорин жил өнгөрчээ. Гэтэл өнгөрсөн цагаан сарын дараа айл гэрийн ноён нуруу, алаг үрийнх нь эцэг болсон амраг хань нь адуугаа хурааж ирээд:
-Бие жаахан эвгүй оргиод... гэж хэлээд орон дээрээ хажуулан хэвтэнгүүт, үүрд нойрсчээ. Ард нь бүлтэгнэн хоцрох эхнэр, хүү хоёртоо ч ганц үг хэлсэнгүй. Азаар тэр үед Улаанбаатар хотод сурдаг хүү нь амралтаараа ирээд байсан юм.
Сарын шинэдээр айл амьтнаар орж аяга тагш юм уухад нь Дэжидмаа хориглож байсангүй. Өөрөөс нь дөрвөн насаар ахмад ч эр нөхөр нь түүнд юм бүр дээр л ах шиг зааж сургаж, хайрлаж халамжилж иржээ. Сааль сүү, үйл үртэснээс бусад бүхий л ажлыг эр нөхөр нь амжуулна. Тэдний амьдралын энэ хорин жил дэндүү гэхэд дэндүү жаргалтай өнгөрчээ. Гэвч хүн жаргалтай үеэ мэдэхгүй өнгөрөөдөг юм хойно.
Настай буурал ээжийнхээ нэг удаа бодлогошрон хэлсэн:
-Энэ хорвоогийн амьдрал “Сүүдэр ший” шиг үзэгдээд өнгөрдөг юм шүү дээ гэдэг үгийн утгыг Дэжидмаа энэ хоёр сард л ясандаа тултал ойлгожээ.
Аавынхаа хорин нэг хоногийг өнгөрөөгөөд ээжийнхээ тушаалаар хоргодон хоргодон мордсон ганц хүүгийнхээ араас сүү өргөөд бараа нь тасрангуут Дэжидмаа сөхөрч суугаад мэгшин уйлсан юм. Энэ өдрөөс хойш Дэжидмаад усан нүдлэхгүй өдөр нэг ч байсангүй. Мэгшин уйлахгүй ч нэг л мэдэхэд хоёр хацрыг нь даган урсах усыг сүүлдээ арчихаа ч больжээ. Хаврын хавсаргатай өдөр үнээ тугалтай хөөцөлдөж явахад ч, хот хороогоо малтаж байхад ч, малын бууцанд халтартсан нүүрэн дээгүүр нь нөгөө “ус” зам татуулан урссаар... Хүний нүднээс ийм их нулимс гардаг юм гэж Дэжидмаа урьд өмнө нь бодож байсангүй.
Эр нөхөртөө дэндүү хайртай байснаа тэр хожуу ухаарчээ. Одоо эргээд бодоход эр нөхөртөө муу үг хэлдэггүй байсан ч сайныг бас л тоотой хэлж байсан санагдаж харамсана. Харин эр нөхөр нь түүнд сайн сайхан үгийг харамгүй хэлж байсан сан. Нутгийн эрчүүдтэй дарвиж хааяа нэг хонуутаар айрагдаж яваад ирэхэд нь Дэжидмаа уурласан царай гарган:
-Хэнийхээр хоног төөрүүлээ вэ чи? гэж хэлэн хөнжлөө шувт татаж аваад газар хэвтэхэд:
-Ийм сайхан эхнэртэй хүн чинь юу гэж илүү харж билүү долоож явах билээ дээ? За миний бондгор хүүхэн хүрээд ир гэхэд Дэжидмаа арганд нь орсондоо биш халуун өврийг нь санасандаа эргээд очдогсон.
Хэзээний л бээрэг тэр эр нөхрийгөө эзгүйд намрын жихүүн шөнө хөнжлөө дулаацуулж чадалгүй эргэж хөрвөн хоносондоо ихэд бухимдана. Тэр хоёр шиг хэрүүл шуугиангүй хос хэдэн голдоо л хуруу дарам цөөн. Эр нөхөр нь илүү дутуу зангүй, эхнэр нь үглээ яншиагүй болохоор юундаа ч хэрүүл гарах билээ.
Дэжидмаа хэсэг цурхиран уйлснаа жаахан тайвширч “За байз, ингэхэд хаваржаа руу өөр юу юу авч нүүдэг билээ? Би гэдэг хүн энэ хорин жилд эр нөхрийнхөө гарыг харсаар бүр юу ч мэдэхгүй тэнэг амьтан болжээ. Муу хань минь хааяа адуу малын наймаа хийдэг байсан. Амьтан хүнд авлага өглөг байдаг юм болов уу? Даанч гэнэтийн юм болж, хорвоо чамайг надаас авахдаа ганц ч үг хэлэх завдалгүй аваад явчихлаа даа.
Ганц хөхүүр гаргаад авчихаж чадахгүй би мөн ч арчаагүй амьтан аа. Чи надтай хориод жил ханилахдаа хэтэрхий халамжилснаас болоод би гэдэг амьтан ийм л арчаагүй амьтан болж хоцорч дээ. Тогоо шанаганаас цаадхыг харахаа больж. Чи минь хоол цайгаа сайн идэж уу гэж байнга хэлдэг байснаас болоод зарим өдөр цайгаа ч уухаа мартаад өнжчих юм. Ай хорвоо гэж. Чамгүй хорвоод би чинь яажшуухан дасаж амьдрах билээ? гэж бодоход өнөөх л бүлээн “ус” дахин хацрыг нь даган урсаж энгэрт нь шингэнэ.
Толгой дээгүүр нь усны шувуу ганганан Өрөмийн цагаан нуурын зүг хослон нисэх нь харагдав. “Ханийгаа байхад өдий болтол өвөлжөөн дээрээ сууж үзсэнгүй дээ. Чамаасаа хойш юм юм л үзэх бололтой. Шувуу хүртэл ижлээрээ орчлонд би ингээд сууж байдаг. Чи минь биеэ бод. Эмчид үзүүл гэж намайг олон удаа гуйхад даанч үгэнд минь орох нь яав? Намайг эзгүйд чи минь яаж байх вэ? Хүүг ирэхээр болъё гэж хойш тавьсаар ийм юм боллоо. Чинийхээ бие нэг л биш байгааг би анзаарч байсан шүү дээ. Аашилж загнаж байгаад явуулсан бол өдийд би ингэж аргаа барж суухгүй ч байсан юм бил үү?” хэмээн бодоод дахин усан нүдэллээ.
Дэжидмаа ийнхүү элдвийг бодож хашаа налан суусаар хаврын наранд нозоорон зүүрмэглээд сэрэв. Хаврын наранд халсан газраас уур манан хөөрч, ирж яваа цагийг зөгнөн дуниартана. Дэжидмаа амандаа:
-Энэ замбуулинд урин цаг ирж байна даа, хань минь. Ийм сайхан хорвоогоос чи минь юунд яаран яаран буцав? Тавин хэд наслахдаа миний хань хүний дайтай хүн явжээ. Гэхдээ дахиад жаахан саатаж болоогүй юм гэж үү? гэж амандаа хэлснээ уртаар санаа алдав. Бодлоо юүлэх адил санаа алдсандаа тэр үү, дотор нь жаахан уужран, өөрийгөө хөндлөнгөөс харах шиг болж, өмнөх бодлуудаа тунгаалаа. Тэр гэнэт өмнө нь зөвхөн өөрийгөө өрөвдсөндөө уйлж байснаа ухаарчээ. Дэжидмаагийн уйлж байсан шалтгаанууд тавин хэдхэн насан дээрээ явчихсан хайрт ханиа биш, зөвхөн өөрийгөө өрөвдсөндөө:
-Чи яагаад намайг ийм эрт орхиод одов? Би одоо яах юм бэ? гэж өөрийгөө өрөвдсөн бодлын хэлхээс байжээ. Яагаад? Яагаад? ... гэсэн асуултыг өөртөө эцэс төгсгөлгүй тавьж түүндээ хариу олохгүй шаналж байсан билээ.
Тэр босож тэнгэр өөд хараад:
-Хань минь. Чи намайгаа ийм байдалтай байгааг харвал сэтгэл тань зовних биз ээ. Би одоо алзахгүй ээ. Та минь тэнгэрийн орон өөдөө амгалан морил доо. Ач үрсээ тойруулан ид жаргах насан дээрээ явчихсан та минь л хөөрхий. Би яах вэ? Амьд хүн аргатай. Тан дээрээ очтолоо сайн байж чадна аа. Уруу дорой царайлж хүүгээ зовоохгүй. Ирэх жил хүү минь сургуулиа төгсөөд ирнэ. Хүү явахдаа “Ээж ээ. Зуны амралтаараа хоёулаа ирж магадгүй” гэж хэлээд мордсон.
Би залуу насаа таныхаа дэргэд жаргалтай өнгөрөөсөн азтай эмэгтэй. Одоо өтөл нас ирж дээ. Хань нь ач үрсээ тойруулсан жаргалтай эмээ байгаад тан дээрээ нүүр бардам очих болно. Намайг тэнгэрийн оронд очиход та минь таниад тосоод аваарай. Хань минь, чи юм болгон дээр намайг гэсээр байгаад би ийм л өөрийгөө бодсон бэртэгчин амьтан болсон юм байна шүү дээ. Уйлахдаа хүртэл өөрийгөө өрөвдөж уйлна. Одоо би хүүгийнхээ төлөө, ач үрсийнхээ төлөө амьдарна. Би одоо дахиж уйлахгүй ээ гэж хэлээд босож, алчуураа засан бүсээ чангалж бүслэв.
Тэгээд гэрийн зүг нэг алхсанаа чингэлэг рүү эргэж, хөхүүрийн сэжүүрээс хоёр гараар атган татвал түрүүхэн дийлдэхгүй байсан хөхүүр ховхрон гараад ирэв. Тэр үл мэдэг инээмсэглээд гэр өөдөө итгэлтэйгээр алхлаа.

#1048